Katalog Agnieszka Koziatek, 2010-05-28BisztynekOgólne, ArtykułyZajęcia pozalekcyjne sposobem aktywizacji wychowanków. W S T Ę P W obecnej chwili szkoła nie może być już miejscem, w którym dzieci i młodzież tylko i wyłącznie uczą się oraz wychowują. Ma być to przede wszystkim miejsce, w którym każde dziecko lub każdy człowiek nastoletni powinien znaleźć czas na naukę, wychowanie, rozwój osobisty a także na rozwijanie własnych zainteresowań oraz, po prostu, na zabawę. W związku z powyższym, nauczyciel nie może pełnić swojej roli tradycyjnie, kiedy to właśnie nauczyciel zajmował centralną i dominująca pozycję w procesie nauczania i wychowania. Nie może tylko przekazywać wiedzy uczniom i ich kontrolować. Nauczyciel musi zmienić swoje myślenie na temat roli, jaką pełni. W chwili obecnej, nauczyciel – wychowawca nie musi być ekspertem w danej dziedzinie wiedzy. Nie musi więc wiedzieć wszystkiego. Powinien w zamian za to przyjąć pozycję organizatora procesu uczenia się i animatora działań grupy. Jeśli w rzeczywistości tak jest, to nauczyciel występuje: w roli osoby organizującej proces uczenia się, rozpoznającej i badającej potrzeby, oczekiwania, zainteresowania i możliwości swoich uczniów; w roli osoby integrującej wewnętrzne racje (potrzeby) uczniów z wymaganiami programu, który ma prawo wybrać lub którego sam może być autorem; w roli osoby kreującej warunki do uczenia się, poszukiwania, odkrywania, myślenia, komunikowania, a także działania i współpracy w grupie; w roli osoby uczestniczącej w wymianie emocjonalnej, która zachodzi między nim a uczniem, między nim a grupą lub zespołem klasowym; w roli opiekuna, przy pomocy którego uczniowie mogą uczyć się aktywnie i samodzielnie. Wszystkie te powyższe role, które nauczyciel pełni, pomagają mu w nauczaniu a dokładniej mówiąc, w stosowaniu metod aktywizujących. To właśnie one pozwalają maksymalnie aktywizować uczniów w procesie edukacji. Doskonale wiemy, że to właśnie chęć uczenia się jest gwarancją zdobycia określonej wiedzy lub umiejętności. Głównym celem metod aktywizujących jest pobudzenie ucznia do odczuwania potrzeb w zakresie podejmowania działań, jakich od niego oczekujemy. Uczniowie często przejawiają chęć pracy oraz chęć nauki na zajęciach dodatkowych. Takie zajęcia dla uczniów organizowane są często przez szkołę jako dodatkowe lekcje lub porostu kółka zainteresowań. Zajęcia pozalekcyjne Dziecko w szkole i poza nią powinno mieć możliwości wszechstronnego rozwoju osobowości: rozwijać się fizycznie, moralnie i duchowo, kształcić zmysły, uczyć się kierować emocjami, nabywać sprawności intelektualne. Rozwój ten powinien odbywać się nie tylko na lekcjach i przerwach, ale również na zajęciach realizowanych po zajęciach dydaktycznych. Zajęcia pozalekcyjne są to zajęcia dzieci i młodzieży szkolnej, organizowane przy czynnym udziale uczestników, przez szkołę, instytucje wewnątrzszkolne, wybrane przez nich dla spędzenia wolnego czasu, przynoszącego wypoczynek i rozrywkę, kształtujące i doskonalące wewnętrznie, dające okazję do społecznego działania, a równocześnie uczące samodzielnego gospodarowania czasem pozostającym po wypełnieniu obowiązków związanych z lekcjami i funkcjonowaniem w rodzinie. Istnieją cztery podstawowe funkcje wolnego czasu: regeneracja sił fizycznych i psychicznych, rozrywka, rozwój zainteresowań i uzdolnień indywidualnych, szukanie swego miejsca w społeczeństwie, co wiąże się z kształtowaniem postaw moralno – społecznych. Zajęcia pozalekcyjne i praca organizacji młodzieżowych odbywają się właśnie w czasie wolnym, powinny więc wychodzić naprzeciw tym czterem funkcjom. Umożliwiają one dokładne poznanie predyspozycji i zainteresowań uczniów. Zajęcia pozalekcyjne mają również sens gdy są skierowane do uczniów, którzy faktycznie tych zajęć potrzebują. Tylko wówczas dla uczestników tych spotkań są one rodzajem relaksu, wykazania się wiedzą a czasem nawet sposobem zaistnienia w grupie. Nie oszukujmy się, ale trudno sobie wyobrazić ucznia na dodatkowych zajęciach z zakresu nauki czy doskonalenia technik tanecznych, gdy sam nie czuje potrzeby nauki właśnie tego. Ważne jest zatem aby każdy z uczestników jakichkolwiek zajęć był do nich przekonany i z pełną odpowiedzialnością w nich uczestniczył. Nie bez znaczenia również jest rodzaj zajęć w zależności od poziomu umiejętności oraz wieku uczestników a także przystosowania technicznego szkoły. Nie można organizować zajęć nieadekwatnych do wieku uczestników. Uczniom z klasy szóstej nie możemy zaproponować zajęć, na których będą się bawić w zabawy przeznaczone dla trzylatków. Również uczniom z klasy pierwszej szkoły podstawowej nie możemy zaproponować zajęć matematycznych z zakresu rozwiązywania zadań za pomocą równań. Bardzo trudno jest również zorganizować dodatkowe zajęcia z informatyki, gdy szkoła nie dysponuje odpowiednim sprzętem. Tak więc jak widać, same chęci niestety to za mało. A przecież każdy nauczyciel chce, aby takie zajęcia pozwalały również uczestnikom na realizację własnych marzeń oraz pragnień. Wspólne spotkania mobilizują nie tylko dzieci, ale również osobę, która dane zajęcia prowadzi. Jak już pisałam wcześniej, nie zawsze my nauczyciele jesteśmy ekspertami w danej dziedzinie. Często również nasi uczniowie mobilizują nas do dalszej nauki, poszukiwania odpowiedzi na trudne czasami pytania. Zajęcia dodatkowe są również spełnieniem dla uczniów. Czasami z pozoru przeciętny na lekcjach uczeń, na zajęciach dodatkowych może okazać się osobą o bardzo bogatej wiedzy z danego zakresu. Niestety bywa i tak, iż w danej sytuacji nie wszyscy uczniowie są zainteresowani tym samym. Wówczas rolę koordynatora działań musi przejąć prowadzący. Podczas organizowania zajęć pozalekcyjnych należy kierować się kilkoma ważnymi zasadami, z których najważniejsze (kluczowe) są dwie: I. zasada dobrowolności uczestnictwa w zajęciach – ucznia nie można zmusić do uczęszczania na zajęcia pozalekcyjne, bo brak chęci z jego strony nie przyniesie w pracy żądanych rezultatów, w pozyskiwaniu uczestników warto sięgnąć do motywacji sukcesu; II. zasada atrakcyjności – tylko zajęcia atrakcyjne w treści i sposobie prowadzenia mogą liczyć na względnie stałych uczestników. Do form pozalekcyjnej aktywności uczniów zalicza się: A. pracę w organizacjach szkolnych, W szkole mają szansę rozwijać się następujące organizacje uczniowskie: – szkolne koła PCK, – szkolne koła PTTK, – szkolne koła i kluby Szkolnego Związku Sportowego, – szkolne koła LOP, – zespoły realizujące poza lekcjami, tzw. programowe, zajęcia nadobowiązkowe, np. chór, zespoły muzyczne, – spółdzielnie uczniowskie oraz organizacje tworzone przez szkołę i działające pod kierunkiem nauczycieli, – inne formy organizacyjne doraźnie tworzone przez szkoły (np. zespoły redakcyjne, „komitety organizacyjne”, imprezy, zespoły olimpiad itp.). B. pracę w kołach zainteresowań, Ponieważ koła zainteresowań są w szkole najczęściej wybieraną formą rozwijania zainteresowań i uzdolnień ucznia zdolnego, poświęcę im nieco więcej uwagi. W ramach zajęć pozalekcyjnych w szkole mogą istnieć: – Koło Żywego Słowa z sekcjami: recytatorską, plastyczną, teatralną (np. teatrzyk lalek), młodych pisarzy, literacką itp., – Szkolne Koło Sportowe z sekcjami: piłki nożnej, piłki koszykowej, piłki siatkowej, gimnastyki sportowej, gimnastyki artystycznej, tenisa stołowego, tenisa ziemnego, dżudo, karate, pływania, żeglarską, strzelecką, szachową, lekkoatletyczną (skoki, rzuty, biegi), a w zimie najintensywniej może rozwijać się sekcja łyżwiarska i narciarska, – Koło artystyczne z sekcjami: chór, koło muzyczne, zespół taneczny, wokalny, tańca towarzyskiego, tańca ludowego, rękodzieła artystycznego, miłośników filmu i teatru, – Koła przedmiotowe (polonistyczne, języków obcych, historyczne, geograficzne, biologiczne, fizyczne, matematyczne, przedmiotów zawodowych) i specjalistyczne (kronikarska, anatomiczna, ornitologiczna itp.). W pracy koła należy skupić uwagę na zagadnieniach mających związek tematyczny z materiałem programowym oraz problemach dotyczących różnych i ciekawych pojęć oraz doświadczeń, z którymi uczniowie nie zetkną się w normalnym toku nauki. Praca ta nie powinna być przedłużeniem tradycyjnych metod i form lekcji. Potrzebna jest tu swoboda, samodzielność, właściwy klimat, dyskretne kierowanie przez nauczyciela rozwojem ucznia, jego zdolnościami i zainteresowaniami. Propozycje metod pracy na zajęciach kół zainteresowań: wspólna dyskusja na tematy problemowe wykonywanie pomocy dydaktycznych, rozwiązywanie interesujących zadań o podwyższonym stopniu trudności, przygotowanie międzyklasowych konkursów, wydawanie i redagowanie gazetki o tematyce danego przedmiotu (fizyczna, matematyczna, biologiczna, itp.), przygotowanie przez uczniów nagrań, zawierających rozszerzony materiał programowy, przygotowanie do konkursów poprzez poznawanie nowego, nie objętego programem materiału, proponowanie uczniom nowinek książkowych oraz innych źródeł do wykorzystania. Myślenie twórcze u uczniów można rozwijać poprzez gry dydaktyczne i stosowanie nauczania problemowego. Pracę z uczniem zdolnym można prowadzić: indywidualnie, w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, gdzie zadawane są zadania trudniejsze dla grup zdolniejszych, praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów, a praca może być formą konkursów. Uczniowie nie muszą pracować w równym tempie. Zresztą, jak pracujemy w tym zawodzie to wiemy, że każdy człowiek jest inny i zawsze pracuje tak, jak mu na to pozwalają możliwości i chęci. C. udział uczniów w przygotowaniu imprez i uroczystości szkolnych Ta forma pracy wzbogaca wiedzę uczniów o życiu społeczno – politycznym, kształtuje postawy patriotyczne i internacjonalistyczne, integruje szkołę ze środowiskiem, zacieśnia więzi uczniów ze szkołą, uczy świeckiej obrzędowości, pozwala wykorzystać predyspozycje wychowanków oraz daje możność pokazania się rodzicom, nauczycielom i rówieśnikom. D. pracę w świetlicy szkolnej Ogromną rolę w rozwijaniu zainteresowań i zdolność mogą mieć również świetlice szkolne. Dzieci, szczególnie te młodsze, spędzają w nich wiele czasu przed czy po lekcjach. Warto więc poświęcić go nieco na rozwijanie zainteresowań uczniów. To właśnie świetlica szkolna ma ogromne możliwości jeżeli chodzi o diagnozowanie i rozpoznawanie uzdolnień wychowanków podczas różnorodnych form pracy. Wychwycenie zdolności ucznia we wczesnym wieku szkolnym jest jednym z ważnych zadań, jakie spoczywa na wychowawcach świetlic. Podjęcie wczesnej pracy z dzieckiem uzdolnionym spowoduje, że talenty te nie zostaną zmarnowane. E. uczestnictwo w obozach naukowych Ciekawą formą spędzenia wolnego czasu poza lekcjami i jednocześnie formą pracy z uczniami może być zorganizowanie obozu naukowego dla zdolnych uczniów. Obozy spełniają nie tylko funkcję integracyjną, ale pozwalają rozwijać zainteresowania i wiedzę uczniów. Aby w pełni usatysfakcjonować podczas zajęć konkretną osobę, trzeba pobudzić do działania uczniów, którzy nie koniecznie są zainteresowani danym tematem. Wówczas to nauczyciel zaczyna wzbudzać chęć poznania nowych treści naukowych poprzez stosowanie i wykorzystywanie metod aktywizujących. Metody pracy z uczniami. Metoda oznacza sposób osiągnięcia założonego celu, jak pisze Kotarbiński, nie każdy sposób jest metodą. Amerykański psycholog Donald Ross Green pisze, że „pojęcie metody nie jest całkiem precyzyjne” w badaniach naukowych trudno uchwycić różnice w zakresie efektywności metod i radzi odróżnić pojęcie metody i techniki nauczania – te ostatnie łatwiej poddają się weryfikacji. Metoda – zdaniem Greena – obejmuje różne użycia bezpośrednich celów, zakres i rodzaj treści oraz różne techniki stosowane przez nauczyciela. Metody muszą być zróżnicowane tak, aby zapewnić współdziałanie różnych sfer osobowości ucznia i uformować wszechstronnie rozwiniętego człowieka. Każda z metod pozwala maksymalnie zaktywizować uczniów w procesie edukacji, bo tylko własna aktywność ucznia jest gwarantem skuteczności uczenia się. Stosowanie ich sprzyja również równoległemu realizowaniu celów edukacyjnych i zaspokajaniu potrzeb uczniów. To właśnie według W. Okonia „potrzeba (…) jest stanem, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku. Potrzebom zwykle towarzyszy silna motywacja”. Zatem potrzeba jest następnym czynnikiem aktywizującym. Potrzeby odczuwane przez uczniów najczęściej sygnalizowane są w zachowaniach. W literaturze odnajdujemy wiele systemów klasyfikacji potrzeb. Do najprostszych należy podział wg M. Przetacznik na dwie grupy: potrzeby biologiczne (potrzeba pokarmu, wody, tlenu, snu, zachowania gatunku) potrzeby psychiczne (potrzeba kontaktu emocjonalnego, akceptacji, uznania, sukcesu, poznawczą, kulturalną). Potrzebę bezpieczeństwa ustawia na pograniczu potrzeb biologicznych i psychicznych. Wśród potrzeb psychicznych M. Przetacznik wyodrębnia potrzeby społeczne mające charakter potrzeb indywidualnych i grupowych oraz potrzeby kulturalne. Zdaniem A. Maslowa zainteresowanie nauką czy motywacja do niej może nie rozwinąć się u ucznia, dopóki inne, podstawowe potrzeby nie zostaną zaspokojone. Nauczyciel organizując proces nauczania – uczenia się, powinien zwrócić szczególną uwagę na możliwość zaspokajania przez uczniów potrzeby poznawczej w taki sposób, by doznawali satysfakcji, a nie stanów lękowych i niepowodzeń. Przeżywanie stałych napięć psychicznych towarzyszących nauce, dezorganizuje działanie i utrudnia osiągnięcie dobrych wyników. Stawianie uczniom nadmiernie wysokich wymagań, przekraczających ich możliwości, również powoduje stałe napięcia i zaburza poczucie bezpieczeństwa. Dziecko musi także nauczyć się, że nie wszystkie potrzeby i nie zawsze mogą być zaspokajane (np.: potrzeby dziecka niezgodne z potrzebami otoczenia). Najistotniejszym skutkiem działań uczniów jest wywoływanie odpowiednich motywacji. Jak wiemy – dziecko nie musi zawsze robić tego, czego chce, ale zawsze powinno chcieć tego co robi. Chodzi zatem o inspirowanie działania umotywowanego i świadomego, co ze swej istoty jest przeciwstawne sytuacji „bycia kierowanym”. Aby w pełni zrealizować plany i założenia postawione na początku realizacji zajęć pozalekcyjnych, do każdych każdego zadania powinno się dobrać odpowiednią metodę jego realizacji. Bywa to bardzo trudne zadanie, gdyż nie zawsze w danej chwili uczniowie są zgodni co do zainteresowań i potrzeb. Wówczas w takich sytuacjach rolę koordynatora zadań musi przejąć osoba prowadząca. Odwołuje się wówczas do uczestników przejawiających mniejsze zainteresowanie za pomocą różnych metod. Nauczyciele posługują się wieloma metodami, które w swoim założeniu mają w jak najpełniejszym zakresie zaktywizować uczniów do działania. Spełnią one swoje funkcje, gdy będą: o elastyczne – gdy nauczyciel uwzględnia reakcje uczniów, którzy staja się współtwórcami przebiegu zajęć, o atrakcyjne – gdy zajęcie zaciekawia uczniów, wciąga do pracy i działania, o integralne – gdy metoda jest spójna, uczy porządku i ładu, integruje różne treści programowe, o konkretne – gdy nauczyciel tworzy proste sytuacje ułatwiające percepcję treści abstrakcyjnych, podporządkowanie wymiernym celom szczegółowym, o skuteczne – gdy metoda sprawdza się w osiąganiu zasadniczych celów edukacji. Każda z powyższych cech jest dobra. Jednak wydaje mi się, iż najważniejsza jest ostatnia cecha, bo każda metoda jest dobra, jeśli dzięki niej nauczyciel osiąga wyniki. W swojej pracy nauczyciel cały czas wykorzystuje wszelkie dostępne metody po to, by zaangażować do pracy wszystkich uczniów. Nie ma tutaj ograniczeń, co do rodzaju zajęć, podczas których dane metody można stosować. Każde zajęcia zorganizowane w dowolnej formie mogą być urozmaicane za pomocą wszelkich dostępnych metod. Najbardziej lubianymi przez uczniów są właśnie zajęcia pozalekcyjne. Organizowane są nie tylko w szkole, ale również w środowisku, w którym uczeń mieszka. Są to nie tylko zespoły wyrównawcze ale również kółka zainteresowań. To właśnie w tych drugich uczniowie bardzo chętnie deklarują chęć uczestnictwa. Bo, jak twierdzą, są to zajęcia, które ich interesują i które lubią. Zajęcia pozalekcyjne w szkole podstawowej Problemem uczniów, z którymi pracuję oraz ich rodziców jest brak możliwości atrakcyjnego spędzania czasu. Dla większości dzieci i młodzieży szkoła często jest jedynym miejscem, w którym mogą brać udział w zajęciach pozalekcyjnych. W szkole, w której pracuję postanowiono organizować możliwie jak najwięcej zajęć dodatkowych. Zajęcia takie, jak sama nazwa wskazuje odbywają się po lekcjach, aby każdy uczeń miał możliwość uczestniczenia w nich. Mogą to być zespoły wyrównawcze czyli zajęcia mające na celu pomoc słabszym uczniom, mającym trudności w przyswajaniu materiału lub uczniom, którzy z różnych powodów mają zaległości w nauce. Takiego rodzaju zajęcia uczniowie traktują jak „za karę” i tutaj nauczyciel musi tak pokierować swoją pracą aby zachęcić uczniów do nauki, do zdobywania wiedzy a tym samym do nadrobienia zaległości. Zajęciami, jak to uczniowie określają „bardziej interesującymi” są kółka zainteresowań. Czasami, jak to jest w naszej szkole, zajęcia takie niestety nie są dostępne wszystkim uczniom. Szkoła, w której pracuję, jest małą, wiejską szkołą. Uczy się w niej 125 uczniów. Stwierdzić można iż połowa z tych dzieci, to uczniowie dojeżdżający do placówki z okolicznych wsi. W tym momencie pojawia się problem uczestnictwa w zajęciach tych właśnie uczniów. Jak wiadomo wszystkim, uczniowie tacy są dowożeni do szkoły tuż przed lekcjami i odwożeni do domu zaraz po zakończonych zajęciach. Nie mają zatem możliwości pracy w wszelkiego rodzaju zajęciach pozalekcyjnych, chyba, że sytuacja rodziców pozwoli na dowiezienie i odebranie dziecka. O zajęciach pozalekcyjnych, to czy będą się odbywały w danej szkole decyduje dyrektor wraz z organem prowadzącym, bo niestety ale jest to uwarunkowane finansami. Jeśli organ prowadzący szkołę posiada środki finansowe, to tych zajęć dodatkowych może być bardzo dużo. Gdy takich środków nie ma, organizowane są zajęcia w niewielkiej liczbie oraz o niewielkim zakresie tematycznym. W ramach zajęć pozalekcyjnych w naszej szkole istnieją: - „Młody europejczyk” – koło zainteresowań związane z działalnością Unii Europejskiej oraz bliższym poznaniem jej członków, - „Kółko matematyczne” – ściśle powiązane z matematyką. Uczniowie pogłębiają swoją wiedzę z tematów programowych i pozaprogamowych, - „Kółko teatralne” – które swoją rolę skupia na pobudzeniu wśród jego uczestników talentów aktorskich i rozwijaniu się umiejętności odtwarzania emocji i zachowań innych osób, rzeczy, itp., - „Kółko języka angielskiego” – którego celem jest zapoznanie uczniów z podstawową znajomością języka angielskiego, - „Kółko informatyczne” – którego założeniem jest doskonalenie umiejętności obsługi komputera. Oczywiście uczniowie uczestniczą również w zajęciach dodatkowych organizowanych okolicznościowo, np. z okazji przygotowywania uroczystości szklonych, państwowych czy tradycyjnych. Z racji, iż prowadzę kółko informatyczne, postaram się bliżej zobrazować pracę z uczniami właśnie na tych zajęciach. Kółko informatyczne Dodatkowe zajęcia z informatyki zawdzięczam osobiście dwóm sprzyjającym sytuacjom. Po pierwsze – zmiany kadrowe, które nastąpiły po odejściu jednego z nauczycieli na emeryturę (w związku z czym mnie zaproponowano wykorzystanie godzin na dodatkowe zajęcia). Po drugie – w miesiącu listopadzie, z mojej inicjatywy, szkoła wzięła udział w zorganizowanym przez firmę Michelin oraz Gazetę Olsztyńską konkursie pod hasłem „Językow@ szkoła w sieci”. Zaangażowanie uczniów i nauczycieli sprawiło, iż nasza Szkoła zajęła pierwsze miejsce w kategorii szkół do 200 uczniów i w nagrodę otrzymaliśmy 10 zestawów komputerowych wraz z oprogramowaniem. Te dwie sprzyjające sytuacje sprawiły, iż uczniowie mogą dodatkowo po lekcjach korzystać z pracowni komputerowej oraz jej zasobów. W związku z tym, iż nasza placówka jest położona na terenach popegeerowskich, uczniowie, którzy do niej uczęszczają, zazwyczaj wywodzą się z niezbyt zamożnych rodzin. Mimo iż w dzisiejszych czasach jest wiele możliwości kredytowania, a sprzęt komputerowy oferowany przez różne instytucje jest coraz tańszy, uczniowie bardzo często mają dostęp do komputera tylko i wyłącznie w szkole. Komputer w domu rodzinnym często również nie jest jednoznaczny z dostępem do Internetu. Mimo, iż wielu rodziców zdaje sobie sprawę, że w obecnych czasach Internet może zastąpić niejednokrotnie nawet najdroższą encyklopedię czy poradnik, bardzo rzadko decydują się na tę usługę tłumacząc swoje zachowanie brakiem środków finansowych. W takiej sytuacji możemy stwierdzić, iż już sama forma zajęć jest dla uczniów bardzo atrakcyjna. To, że uczniowie bardzo chętnie deklarują chęć uczestniczenia w takich zajęciach jest czymś bardzo naturalnym i oczywistym. Nic więc dziwnego, iż w szkole stworzyły się trzy grupy uczestników w tego rodzaju zajęciach. Pierwsza grupa, to uczniowie klasy pierwszej. Na dobrowolne dwugodzinne zajęcia z informatyki (godziny dydaktyczne), odbywające się po lekcjach uczęszcza 100 % uczniów klasy pierwszej. Zatem można powiedzieć, iż uczniowie już w klasie pierwszej przejawiają chęć nauki obsługi komputera. Początkowo zarówno chłopcy jak i dziewczęta zajęcia te postrzegali jako formę rozrywki, czas spędzony w pracowni komputerowej kojarzył im się jako czas gier i zabaw. Niestety na pierwszych zajęciach widziałam ich rozczarowanie i zniechęcenie, gdy zamiast pozwolić im grać, uczyłam ich podstaw obsługi komputera. Uczniowie kierowani moimi pytaniami, sami stwierdzili, iż nie będą mogli grać gdy nie będą potrafili prawidłowo włączyć komputer i zalogować się na nim. Tak pomalutku zaczęła się ich „przygoda z komputerem”. Dziś kiedy są już w stanie sprawnie uruchomić komputer, poprawnie zakończyć z nim pracę, potrafią poruszać się w oknie, uruchamiać programy, okazało się, że gry ich nie bawią. Chcą uczyć się nowych treści. Ciągle mają wiele pytań. A ja tak naprawdę nie muszę ich stale zachęcać do pracy. Kolejne dwie grupy, to można by stwierdzić grupy równoległe, które tworzą uczniowie klas czwartych, piątych i szóstych. W związku z dużym zainteresowaniem, stworzyłam grupę dla dzieci, które, niestety ale, muszą dojechać do szkoły, oraz dzieci tzw. „miejscowych”. Wspólnie z dyrektorem mogliśmy tak umiejscowić w czasie te zajęcia, aby uczniowie dojeżdżający mięli możliwość powrotu do domu autobusem szkolnym. W tych grupach już niestety więcej uwagi poświęcamy zadaniom trudniejszym a fascynacja uczestników komputerem już jest dużo mniejsza niż w wieku młodszoszkolnym. Jako główny cel do zrealizowania na tych zajęciach przyjęłam sobie zapoznanie uczniów z podstawową obsługą komputera. Ale nie ma być to posługiwanie się konkretnymi programami, ale raczej poradzenie sobie w sytuacjach trudności technicznych, np. jak skonfigurować połączenie z Internetem?, jak połączyć komputery w sieci?, jak zainstalować nowy program lub grę?, itp. Wprawdzie większość z tych sytuacji nie jest skomplikowana bo w obecnych czasach wszystkie one można przejść posługując się kreatorami. Jednak uważam, iż jeśli uczniowie będą potrafili zainstalować program lub cały system to wszystko inne będzie już dla nich łatwiejsze. Drugim ważnym elementem naszych prac jest Internet. Jeśli uczniowie sprawnie będą poruszać się po stronach WWW wówczas łatwo będzie im się przygotować do zajęć z innych przedmiotów. Zajęcia kółka informatycznego mają za zadanie rozszerzać i wzbogacać zdobywaną wiedzę. Umożliwienie uczniowi bardziej intensywnej i bogatej treściowo nauki ulubionych przedmiotów motywuje ich do wytężonego wysiłku i wpływa pozytywnie na poziom wiedzy. Istnieją cztery zasadnicze typy działań nastawionych na rozwijanie zdolności: - przyspieszanie rozwoju uczniów zdolnych, - wyposażenie ich w większy zasób wiedzy, - umożliwienie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności zgodnie z poziomem ich rozwoju intelektualnego, poziomem zdolności i uzdolnień, - kształtowanie u uczniów zdolnych myślenia twórczego i rozwijanie oryginalności. Aby uczniowie zawsze z wielką ochotą przychodzili na dodatkowe zajęcia, bardzo często muszę odwoływać się do wszelkich sposobów aktywizacji ich. Aktywizacja uczniów Aktywizacja uczniów – to pobudzenie uczniów do działania, ożywianie procesów myślowych, wyrobienie w uczniach pozytywnego stosunku do nauki, wdrażanie do udziału w zajęciach i do samodzielnej pracy. Aktywizacja uczniów dokonuje się poprzez: dobór odpowiednich metod nauczania i tematów zajęć, właściwe sformułowanie zadań, indywidualizację nauczania, stwarzanie motywacji uczenia się. Aktywizacji sprzyja właściwy stosunek nauczyciela do uczniów, polegający na życzliwości, zrozumieniu zagadnień związanych z ich wiekiem, na szacunku dla ich poglądów oraz na nie narzucaniu apodyktycznie własnego zdania, nie zalewaniu uczniów obezwładniającym potokiem słów. Wskazania uczonych amerykańskich na temat sposobów pobudzania twórczego myślenia w szkole znajdujące się w “Myśleniu twórczym” Zbigniewa Pietrasińskiego: zabijaj uczniom “ćwieka”. Jednym z warunków twórczości jest bowiem “noszenie się” z problemem, który nie daje spokoju, wolno ci być wzorem niedoskonałym, ale powinieneś swoim uczniom przynajmniej kilka razy w roku zaproponować coś twórczego, co wytrąci ich z przeciętności, zaskoczy. Bortnowski twierdzi, że spontaniczność trzeba łączyć z systematycznością, systematyczność z improwizacją, improwizację z planem. Aktywność ucznia ma określony kierunek wyznaczony przez cel, któremu podporządkowany zostaje jej przebieg. Im bardziej cel jest atrakcyjny i ciekawy, tym większą wywołuje motywację i zainteresowanie uczniów. Stąd podstawową czynnością, jaką nauczyciel powinien wykonać, jest uświadomienie uczniom celu ich działania oraz umotywowanie potrzeby jego osiągnięcia. Źródłem aktywności ucznia są odczuwane przez niego potrzeby. Poprzez aktywność własną uczeń zaspokaja potrzeby (bezpieczeństwa, działania, uczucia, komunikowania się) i realizuje wynikające z nich cele. Według J. Kujawińskiego, cel i aktywność są ściśle ze sobą związane, ponieważ bez przejawiania aktywności nie można celu ustalić, ani osiągnąć. Aktywność uczniów przejawia się w różnych formach i różnym nasileniu. Przejście od aktywności słabszej do aktywności intensywnej nazywamy aktywizacją. Kiedy uczeń będzie aktywny? Uczeń będzie aktywny, gdy: cel jest dla niego bliski wyraźny (ma poczucie sensu tego, co robi); uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania; ma poczucie bezpieczeństwa (prawo do błędu, otrzyma konieczne wsparcie i informację zwrotną); działaniom towarzyszą odczucia i emocje; bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji (coś ode mnie zależy); odczuwa satysfakcję; ma poczucie własnej wartości (ja to potrafię); dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt (nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłek i doceniają go); kiedy ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów. Należy mieć na uwadze, że uczeń zapamiętuje : z tego co słyszy -10 % z tego, co widzi – 20 % z tego, o czym rozmawia – 40 % z tego, co robi – 90 %. Niewątpliwie dlatego, że w czasie wykonywania czynności uczeń angażuje się całkowicie, a więc : umysł, wolę, emocje i zmysły, nauczyciel powinien organizować zajęcia tak, by uczniowie badali, wykonywali doświadczenia, działali, czyli zaangażowali się „całym sobą”. Metody aktywizujące Burza mózgów – istotą tej metody jest zebranie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. Prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań, zapisuje na tablicy. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Metodę tą stosujemy: jako rozgrzewkę umysłową, dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy, dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy, dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu. Mapa pojęciowa – to metoda wizualnego przedstawienia problemu z wykorzystaniem schematów, rysunków, haseł, zwrotów, symboli itp. Mapa pojęciowa najczęściej przybiera kształt plakatu. Do zajęć potrzebne są dla każdego zespołu: arkusz szarego papieru, paski papieru, kolorowe kartki ksero, mazaki, nożyczki, klej. Praca powinna przebiegać w sześciu etapach: 1) Podanie tematu, wyjaśnienie sposobu pracy. 2) Burza mózgów lub gromadzenie materiałów. 3) Segregowanie, analizowanie, klasyfikowanie. 4) Rozplanowanie plakatu. 5) Wykonanie. 6) Prezentacja prac, ocena. Piramida priorytetów – stosujemy ją jako sposób zaprezentowania dokonanych wyborów lub jako efekt pracy grupy. Metoda przypadków – istota tej metody polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania typu: Jakie jest inne, możliwie najlepsze rozwiązanie tego problemu?, Co należy zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło?, Jaką podjąłbyś decyzję na miejscu bohatera przypadku? Linia czasu – jest metodą wizualnego przedstawienia problemu. W wymiarze linearnym ukazuje następstwa czasowe. Polega na zaznaczeniu wydarzeń w ujęciu chronologicznym na długim arkuszu papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych wydarzeń lub zdjęcia z podpisami. Dyskusja dydaktyczna – to zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany temat. W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy: 1) wprowadzenie 2) dyskusja właściwa 3) podsumowanie wyników dyskusji. Metaplan – sposób prowadzenia dyskusji dydaktycznej, której istotą jest tworzenie plakatu podczas prowadzenia rozmowy o problemie. Plakat ten nosi nazwę metaplanu. Jego pole musi być podzielone na obszary: Jak jest? Jak powinno być? Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? Wnioski Temat dyskusji zapisany w chmurce, aby uczniowie ciągle spoglądając na niego, trzymali się tematu. Rozróżnianie kolorami lub figurami zagadnień w poszczególnych obszarach ułatwi ich śledzenie, a w końcu wyciąganie wniosków. Za i przeciw – jest to metoda analizowania jakiejś sprawy z różnych punktów widzenia. Metoda ta znana jest także pod nazwą „mocne i słabe strony”. Metoda projektu – polega ona na wykonywaniu przez uczniów zadań obejmujących większą partię materiału poprzez samodzielne poszukiwania, pod dyskretną opieką nauczyciela. Praca przebiega w pięciu etapach: I. etap – określenie tematu projektu; II. etap – przygotowanie instrukcji; III. etap – praca nad projektem; IV. etap – prezentacja projektu; V. etap – ocena projektu. Symulacje – to trening umiejętności i sprawności, który jest zasadniczym mechanizmem osiągania wysokiej sprawności w działaniu. To naśladowanie (udawanie) rzeczywistości, ćwiczenie najbardziej efektywnych zachowań w bezpiecznych warunkach. Ideą symulacji jest doskonalenie konkretnych umiejętności oraz uczenie się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. W ćwiczeniu można nieudane zachowanie poddać korekcie i powtarzać aż do osiągnięcia perfekcji. Przygotowując symulację na potrzeby klasy należy uwzględnić przynajmniej kilka etapów pracy: - wybranie problemu do symulacji, - ustalenie celów, - opracowanie scenariusza, - ustalenie przepływu informacji, - sprawdzenie czy role, reguły i cele gry są dla uczniów znane, - ustalenie i przygotowanie rekwizytów, - opracowanie szkicu omówienia po zakończeniu symulacji. Drama polega na wczuwaniu się w role, na improwizacji angażującej ruch i gest, mowę myśli i uczucia. Dostarcza bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zakres zwykłej informacji, wzbogacającego wyobraźnię i poruszającego emocje tak samo jak umysł. Drama uczy chyba najważniejszej sprawy w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy, rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć. Dramę od inscenizacji różni to, że: nie ma podziału na aktorów i widzów, najważniejsze jest wczucie się w rolę, granie siebie, w dramie uczestnicy improwizują, zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrują się na określonej sytuacji, nie zaś na sposobie gry (dykcji, mimice, geście). Grupy zadaniowe – jest to metoda pracy w małych grupach, przy czym przedmiotem dyskusji może być to samo zagadnienie dla wszystkich grup lub oddzielny problem, stanowiący element jakiejś całości. W zajęciach prowadzonych tą metodą należy uwzględnić następujące czynności: Faza I określenie problemu podział na grupy, wybór lidera wskazanie grupom źródeł i określenie zadań Faza II analiza źródeł informacji pod kątem rozwiązania problemu dyskusja w grupach nad problemem ustalenie sposobu prezentacji rozwiązań Faza III prezentacja wyników pracy grup dyskusja plenarna nad problemem, sporządzanie notatki, wniosków podsumowanie zajęć. Stacje zadaniowe – jest to sposób pracy, który powstał w wyniku doświadczeń nad wprowadzaniem nauczania zintegrowanego. Polega on na podejmowaniu przez uczniów zaproponowanych przez nauczyciela zadań z różnych dziedzin aktywności, tematycznie podporządkowanych realizowanemu blokowi. Praca w stacjach zadaniowych różni się od zajęć zintegrowanych tym, że uczniowie sami wybierają kolejności wykonywania zadań. Podobnie jest z możliwością wyboru między trudniejszymi i łatwiejszymi zadaniami. Wtedy każde zadanie trzeba przygotować w dwóch wersjach: trudniejszej i łatwiejszej. Sesje „Bierz i daj” – głównym celem sesji „Bierz i daj” jest wzajemne uczenie się. W czasie sesji wszyscy muszą się wypowiadać i dzielić swoją wiedzą. Sesje organizujemy w czasie lekcji w momencie najbardziej sprzyjającym wzajemnemu uczeniu się. Praca przebiega w czteroosobowych zespołach dobranych losowo lub po sąsiedzku z dwóch ławek. Uczniowie rozmawiają szeptem. Sesje „Bierz i daj” wykorzystujemy : w celu utrwalenia dopiero co wprowadzonego materiału, na początku zajęć dla zorientowania się, jaką wiedzą uczniowie dysponują, (pierwszy uczeń opowiada, każdy następny dodaje tylko nowe wiadomości, nie powtarzając już usłyszanych), jako sprawdzenie zadania domowego. (Pracą domową może być zapoznanie się z jakimś tematem. Wtedy w czasie sesji uczniowie dzielą się zdobytymi wiadomościami. W takim przypadku należy dopilnować, aby nie było to odczytywanie zapisanych wiadomości, lecz przekazywanie tego, co się zapamiętało). Wiedzę może grupa przedstawić w postaci mapy pojęciowej. Gry planszowe – oprócz dobrej zabawy gry planszowe niosą ze sobą treści dydaktyczne i wychowawcze, uczą ścisłego przestrzegania reguł. Tworzenie gier planszowych, to metoda aktywizująca uczniów, integrująca różne dziedziny aktywności. Można je zlecić uczniom w kilku przypadkach: jako sprawdzian zdobytych wiadomości, jako sposób na zdobycie nowych wiadomości, jako niekonwencjonalny sposób na doskonalenie umiejętności: czytania, pisania, planowania, twórczego myślenia, redagowania poleceń, rysowania, itp. Można tworzyć gry ortograficzne, matematyczne, przyrodnicze, geograficzne, historyczne, itp. Pierwszą grę uczniowie powinni utworzyć wspólnie z nauczycielem, dopiero później indywidualnie lub w grupach. Poker kryterialny – jest to mało znana gra planszowa. Powoli wchodzi do praktyki poprzez szkolenia TERM-u czy NOWEJ SZKOŁY. Gra ta uczy dyskutowania i obrony własnej racji. Składa się z planszy z trzema współśrodkowymi polami oraz kilkunastu kart z napisami. Na polach planszy wypisane są liczby, które oznaczają, ile kart można położyć na każde z nich. Suma tych liczb musi być równa ilości kart użytych do gry. Centralne pole ma największe znaczenie i tam właśnie kładziemy preferowane karty. Pole to powinno być oznaczone jak najmniejszą liczbą: 1, 2, 3, wtedy dyskusja jest bardziej ożywiona i trzeba więcej trudu, aby przekonać graczy o ważności jakiegoś stwierdzenia. Planszę można narysować na arkuszu papieru, lub kredą na ławce. Istotne jest napisanie liczb na polach. Cała trudność polega na napisaniu na kartkach brystolu stwierdzeń odpowiadających tematowi. Przebieg gry: W grze biorą udział cztery osoby. Karty należy potasować, odwrócić. Gracze po kolei biorą po jednej karcie i głośno odczytują napisane na niej stwierdzenie. Samodzielnie decydują , na które pole je położyć. Ponieważ nikt nie wie jaką wartość będą miały następne stwierdzenia, szybko zostaje zapełnione centralne pole. Kiedy okazuje się, że następne stwierdzenia są ważniejsze, trzeba negocjować przesunięcie którejś z kart z centralnego pola, z właścicielem karty. Jeżeli on nie da się przekonać, wystarczy przekonać dwóch pozostałych graczy, aby właściciel karty musiał dokonać przesunięć. Z chwilą wyczerpania kart gra się kończy. Teraz następuje porównanie wyników gry poszczególnych grup. Na tym etapie można oprócz odczytania faktów z centralnego pola, polecić uzasadnienie dokonania takiego wyboru. Ważne jest aby każdy z uczniów mógł być kiedyś prezenterem. Wartość dydaktyczna gry wzrasta, gdy twórcami kart są uczniowie. Przykład kart do gry zatytułowanej „Znaczenie lasów”: produkują tlen, zatrzymują wiatry, są siedliskiem zwierząt, są miejscem wypoczynku, zapobiegają powodziom, mają wpływ na klimat, są źródłem drewna, dają grzyby i zioła, są schronieniem dla ptaków, chronią ziemię przed erozją, dają owoce leśne, stanowią pasy ochronne fabryk. Jak zatem widzimy, śledząc każdą z metod, aktywizowanie uczniów powinno odbywać się poprzez włączenie w proces uczenia i zapamiętywania jak najwięcej zmysłów. Bo to ile zapamiętujemy, zleży od ilości zmysłów zaangażowanych w poznawanie, nauczanie. PODSUMOWANIE Czynne uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych sprzyja kształtowaniu osobowości i rozwijaniu zainteresowań ucznia. Zajęcia te pozwalają nauczycielowi lepiej poznać uczniów, ich zdolności i predyspozycje. Wspólna praca nauczyciela i ucznia na zasadach partnerskich przynosi korzyści: uczniowie są zainteresowani przedmiotem, uczą się chętniej, a na lekcjach są efektywniejsi. Zalety zajęć pozalekcyjnych: 1. Tutaj utrwala się materiał programowy przekazywany młodzieży podczas lekcji. Dzieje się to wprost, jeśli zajęcia mają formę kółka przedmiotowego albo pośrednio w trakcie wędrówki krajoznawczej czy na zajęciach zespołu artystycznego. 2. Określone treści przyswajane są przez dzieci łatwiej, ponieważ towarzyszy im duże zaangażowanie emocjonalne i atmosfera swobody, poczucie bezpieczeństwa, atmosfera akceptacji wysiłku i doza wyraźnej satysfakcji. 3. Poszczególne fakty z pozalekcyjnych „przygód” kojarzą się później ze znaczącymi wydarzeniami w życiu młodego człowieka. 4. Wiele znaczą przyjemne kontakty codzienne z uwielbianym wychowawcą, z kolegami o tych samych zainteresowaniach. 5. Uczeń uczestniczy w zajęciach z własnej woli, bez presji rutynowej, szkolnej oceny. 6. Wiadomości i nawyki wniesione przez ucznia z autentycznego zainteresowania trwają bardzo długo. 7. Materiał dydaktyczny programowy nie tylko jest utrwalany, ale także poszerzany przez samego ucznia z wewnętrznego przekonania, że coś się pragnie robić lepiej, efektywniej. 8. Następuje „smakowanie” sukcesów w postaci nauczycielskiej aprobaty, w formie konkursowych wyróżnień. 9. Młodzież nabiera zwyczaju samodzielnego zdobywania wiedzy, 10. Zmieniają się stosunki między wychowawcami a wychowankami na bardziej partnerskie. 11. Uczeń występuje w roli współpracownika, przyjaciela swojego pedagoga. 12. Ta sama szkoła po lekcjach przeobraża się w inną szkołę funkcjonującą na wyższym poziomie. 13. Nauczycielska aktywność sprzyja wykrywaniu talentów i ich rozwijaniu. 14. Przydają się wszelkie indywidualne, szczególnie predyspozycje. 15. Tutaj jest także miejsce dla uczniów słabszych w nauce. 16. Wiąże wiadomości zdobyte w toku nauczania poszczególnych przedmiotów z życiem i wykorzystuje je w praktyce. 17. Sprzyja ujawnieniu się różnorodnych problemów nurtujących młodzież, których nie potrafi sama rozwiązać. Trzeba więc przez cały czas wśród uczniów podtrzymywać i wzmacniać pozytywne motywacje do uczenia się. Wymaga to od nauczycieli opracowywania zadań i problemów w oparciu o dodatkową literaturę. Tak więc uczniowie zdolni powodują, że pogłębiamy naszą wiedzę i doskonalimy swój warsztat pracy, a efekty tej pracy będą w przyszłości procentować. BIBLIOGRAFIA Czarniewicz M., Praca pozalekcyjna i pozaszkolna, Warszawa 1953, PZWS. Górska G., O pracy kół zainteresowań. w: Problemy opiekuńczo – wychowawcze – 2002, nr 4, s. 51 – 52. Grudniewski T., Co można zdziałać po lekcjach?, w: „Oświata i Wychowanie” 1987 nr 35, s. 18–19. Grygier U., Wychowanie przez działanie. W: Problemy opiekuńczo – wychowawcze – 2002, nr 8, s. 42 – 46. Kubiaczyk G., Dla kogo zajęcia pozalekcyjne? w: Życie Szkoły – 1985, nr 6, s. 322 – 324. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996, PWN. Rau K., Ziętkiewicz E., Jak aktywizować uczniów. Poznań 2000, Oficyna Wydawnicza G&P. Turowski S., O pożytkach z działalności pozalekcyjnej, w: „Oświata i Wychowanie” 1989, nr 35, s. 28 – 30. Opracowała: Agnieszka Koziatek Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.